Slaap als belangrijke bouwsteen
Jeroen Dudink, neonatoloog in het Wilhelmina Kinderziekenhuis en universitair hoofddocent UMC
“Slaap is een essentiële bouwsteen voor de ontwikkeling en rijping van het pasgeboren brein”, vertelt Jeroen Dudink, slaaponderzoeker in het UMC Utrecht. Tijdens het Family Centered Care Symposium deelt hij inzichten uit zijn onderzoek naar de belangrijke rol van slaap in hersenontwikkeling bij baby’s. In dit interview beantwoordt hij alvast 7 vragen:
1. Waarom is slaap essentieel voor baby’s?
“Slaap is essentieel voor baby’s omdat hun hersenen zich voor een groot deel tijdens de slaap ontwikkelen. Slapen draagt bij aan het vormen van verbindingen in de hersenen gevormd die belangrijk zijn voor motoriek, aandacht en sociale interacties. Baby’s slapen dan ook veel meer dan volwassenen, omdat hun hersenen nog volop in ontwikkeling zijn. Op tijd geboren baby’s slapen dagelijks wel 14-18 uur, en baby's van 4-11 maanden hebben tot wel 12-16 uur slaap nodig. Een groot deel van die babyslaap, tot wel 80%, bestaat uit REM-slaap, waarin de hersenen het meest actief zijn en waarin volwassenen het meest dromen. Bij volwassenen is dit slechts 10-25% van hun slaap. Het is daarom zorgwekkend dat baby’s in ziekenhuizen vaak slecht slapen, verstoord door geluiden, fel licht en zorgactiviteiten, bijvoorbeeld door prikken of controles.”
2. Je bent daarom het ‘Sleep Well Baby Project’ gestart. Wat houdt dat in?
"Bij heel jonge baby’s is het moeilijk te zien of ze slapen. Samen met een team van datawetenschappers en medisch specialisten, ontwikkelden we software die de slaapfases van baby’s analyseert. Zo kunnen we in de toekomst, als onderdeel van onze ontwikkelingsgerichte zorg, hopelijk de zorg beter afstemmen op de slaap van de baby, waardoor het brein minder wordt belast. Het idee is om de monitoren naast ziekenhuisbedden te veranderen in een soort ‘smartwatch’ die slaapdata toont. Sommige zorg is uitstelbaar en kan worden afgestemd op het slaappatroon van de baby. Als een baby nog slaapt, kun je bijvoorbeeld eerst controles doen bij een andere baby die al wakker is. Ook kunnen we rekening houden met harde geluiden, fel licht en verschillende zorgmomenten combineren. Het is niet volledig te voorkomen dat baby's minder goed slapen in een ziekenhuis, maar op deze manier halen we hopelijk zoveel mogelijk negatieve factoren weg.”
3. Wat zijn de gevolgen van slecht of goed slapen?
“Goede slaap bij mensen is belangrijk voor lichamelijk herstel en groei, en versterkt het immuunsysteem. Het kan helpen bij spieropbouw en revalidatie. Daarom zie je ook steeds meer topsporters die hun slaap monitoren en optimaliseren, omdat het een directe invloed heeft op hun prestaties. Langdurig slecht slapen beïnvloedt alle organen: het geeft bijvoorbeeld meer risico op hart- en vaatziekten, vergroot de kans op obesitas, geeft meer pijnklachten na operaties en nog veel meer. Slechte slaap heeft ook invloed op je stemming en cognitieve functies, zoals leren en onthouden. Zelfs na één nacht slecht slapen is de kans op ziek worden door een verkoudheid al groter door een minder goed werkend immuunsysteem.”
4. Heb je tips voor ouders om hun kind te laten slapen?
“Een vast avondritueel helpt kinderen om beter te slapen. Vermijd bij jongere kinderen schermgebruik van tablets, TV en smartphone, vlak voor het slapengaan en kies voor rustgevende activiteiten zoals een boekje lezen, een liedje zingen of even in een warm bad. Het is normaal dat baby’s een korte slaapcyclus hebben (van 40-50 minuten in plaats van 90 minuten bij volwassen) en dus veel wakker worden. Voor premature baby’s is kangaroo care, waarbij de baby huid-op-huidcontact heeft met een ouder, bevorderlijk voor hun slaap. Het biedt hun een gevoel van veiligheid en comfort. Daarnaast kunnen ouders steun vinden in informatie van betrouwbare bronnen zoals de websites van de Hersenstichting en de Vereniging Kind en Slaap.”
5. Hoe belangrijk is slaap voor ouders van zieke kinderen?
“Ouders van zieke kinderen hebben rust heel hard nodig. Als je goed slaapt, kun je de dag beter aan, onthoud je informatie beter en reageer je beter op stress. In een ziekenhuis slapen ouders gelukkig vaak bij hun kind in de kamer, maar dit is vaak verre van ontspannend voor de ouders vanwege de vele geluiden, alarmen en controles. Daar moeten en kunnen wij als zorgverleners meer aan doen. Het is daarom heel fijn dat de Ronald McDonald Huizen en Huiskamers er zijn. Ik ben ervan overtuigd dat dit van positieve invloed is op het welzijn van de ouders en hun ziek kind. Voor ouders heb ik de tip: neem oordoppen, slaapmaskers en je eigen kussen mee, en zorg voor een eigen avondritueel.”
6. Hoe verloopt het ‘Sleep Well Baby’-project tot nu toe?
“Op het eerste gezicht lijkt het vanzelfsprekend dat slaap belangrijk is in het ziekenhuis, maar de medische wereld heeft hier pas recent echt aandacht voor gekregen. Een gevalideerde slaapscore voor prematuren was er bijvoorbeeld niet. Daar begon ons team mee. Daarna ontwikkelden software die de slaapdata correct interpreteert. Het programma wordt nu getest in andere ziekenhuizen. Een van de uitdagingen is hoe we deze data visualiseren voor zorgpersoneel. We denken aan een stoplichtsysteem of smileys. Het onderzoek roept telkens nieuwe vragen op, het is net zo verrassend als Alice in Wonderland. Nieuwe vragen blijven komen en daarmee gaat het onderzoek ook steeds door. Nu willen we verder onderzoek doen om te testen of ons project daadwerkelijk de ontwikkeling van baby’s verbetert, zowel op de NICU als in de eerste kwetsbare weken thuis. Daarnaast hoop ik dat ouders en zorgpersoneel straks de juiste kennis en vaardigheden hebben om rekening te houden met slaap. Daar ontwikkelen we nu posters en e-learnings voor.”
7. Wat is jouw droom met dit project?
“Ik droom ervan dat slaap dezelfde aandacht krijgt als andere vitale parameters zoals hartslag of bloeddruk. Elke ochtend zouden slaapwaarden besproken moeten worden met de patiënt en familie. En ik hoop dat we oog houden voor alle andere nadelige factoren die de ontwikkeling van kwetsbare baby’s kunnen belemmeren. Met ons onderzoek focussen we op het onderdeel ‘slaap’, maar uiteindelijk gaat het om een combinatie van goede slaap, voeding, ouder-kind-interactie en sensorische stimulatie. De zorg voor baby’s is een totaalplaatje.”