“De gezondheid van een kind wordt mede bepaald
door de leefomstandigheden van het gezin”
Kinderarts-sociale pediatrie en chef de policlinique Michel van Vliet vertelt op het Family Centered Care Symposium van het Ronald McDonald Kinderfonds over de invloed van leefomstandigheden op de gezondheid van een kind. Met V&VN deelt hij zijn inzichten en tips. “Oog voor elkaars verschillende achtergronden en daartussen de brug slaan: dat is de basis om samen tot goede beslissingen te komen.”
Artsen en verpleegkundigen willen graag samen met patiënten en ouders beslissingen nemen. Dat verhoogt de kans dat een behandeling of aanpak slaagt. Maar samen beslissen, kunnen artsen en verpleegkundigen dat wel altijd? “Wij weten ontzettend veel over geneeskundige zorg, maar slechts 11% van de gezondheid wordt daardoor bepaald. Maar liefst 89% wordt bepaald door leefomstandigheden”, vertelt Michel van Vliet, werkzaam in het Beatrix Kinderziekenhuis in het UMC Groningen. “Om mee te kunnen denken en het juiste advies te geven, zijn deze andere factoren van belang. En dat betekent dat je een kind, het omringende gezin en hun achtergrond heel goed moet kennen.”
Leefomstandigheden en lichamelijke klachten
Waar je wordt geboren, opgroeit, woont, hoe je ouders in het leven staan en hun financiële en mentale staat: naast biologische factoren zijn dit onder andere omstandigheden die invloed hebben op de gezondheid en de behandeling van een kind. Michel ontmoet met name patiënten waarbij naast lichamelijke problemen ook zulke psychosociale factoren een rol spelen. “Eigenlijk geldt voor alle lichamelijke klachten dat je leefomstandigheden daar invloed op hebben. Maar klachten waarbij die invloed heel duidelijk is, behandelen wij als team sociale pediatrie. Denk aan eetstoornissen; een psychiatrisch ziektebeeld met lichamelijke complicaties. Of kinderen met traumatische ervaringen opgedaan in of buiten het ziekenhuis, en jongeren met chronische vermoeidheid.”
Per situatie een andere aanpak
“Onze samenleving is vooral ingericht op mensen met een gemiddelde tot bovengemiddelde intelligentie zonder psychiatrische problematiek met voldoende financiële middelen. Maar dit is lang niet bij elk gezin de realiteit.” Twee kinderen met exact dezelfde klachten kunnen ander gezondheidsadvies krijgen, puur op basis van hun leefomstandigheden. “Voor een gezin met financiële problemen, zijn sommige behandelingen gewoonweg niet haalbaar. Die adviseer je andere opties dan een gezin waarbij dit niet speelt. Ouders die moeite hebben met lezen en schrijven, help je op een andere manier op weg. Stel, zij gaan hun kind thuis verzorgen, dan is het heel belangrijk dat ze de zorg voldoende begrijpen. Met pictogrammen werken kan een mogelijkheid zijn in dit voorbeeld.” Michel benadrukt hiermee: elke situatie en elk gezin vraagt om een andere oplossing. “Die oplossing is er altijd, zolang je naar elkaar luistert en pragmatisch meedenkt.”
Ontmoeting met aandacht
Erachter komen welke factoren spelen binnen het gezin, vraagt om oprechte belangstelling. Dat begint al bij de kennismaking. “Voor het eerste gesprek met de patiënt nemen wij een uur de tijd. Dat is vrij uniek in Nederland waar de meeste arts-patiëntgesprekken een half uur duren. Wij besteden het eerste half uur aan elkaar leren kennen. In het gesprek ga ik bijvoorbeeld opzoek naar hoe het er thuis aan toe gaat, hoe het gezin in het leven staat en wat belangrijk is voor hen.” Ook eerdere ervaringen en verwachtingen dien je volgens Michel in beeld te krijgen. “Ouders of kinderen met vervelende ervaringen gerelateerd aan de klacht of het ziekenhuis, kunnen anders reageren op een behandeling. En het kan best zijn dat een gezin niet per se behoefte heeft aan een diagnose, maar meer aan hoe ze ermee om kunnen gaan. Dat vraagt om een heel andere aanpak.”
Verbinding aangaan
Voor zowel ouders als kinderen, is het niet altijd gemakkelijk alles open te delen. Michel: “Ik ben ervan overtuigd dat je alleen achter deze informatie komt, als je elkaar eerst leert kennen en vertrouwen opbouwt.” Als tips voor andere zorgprofessionals geeft hij mee: ”Ga het gesprek open in en maak geen aannames. Vraag door en denk nooit dat je iets al snapt. Vind ook niks gek. Vertellen ouders dat zij middelen gebruiken? Sla het gesprek niet dood door er iets van te vinden, maar vraag juist door. En komt er tijdens het gesprek weinig informatie op tafel, werk dan met voorbeelden. Je kan je bijvoorbeeld voorstellen dat een 15-jarige jongen met incontinentieproblemen niet staat te springen om daarover te vertellen. Met voorbeelden creëer je een opening, zoals ‘Ik hoor vaak dat iedereen die hiermee te maken heeft er anders mee om gaat. Sommigen zeggen niets, sommigen krijgen ruzie met hun ouders. Wat speelt er bij jullie?’ De herkenning zorgt dat je de drempel om te delen verkleint.”
Zonder aandacht onnodig lange trajecten
“Geen aandacht geven aan de context kan tot onnodig lange trajecten zorgen.” Dat gebeurt nog steeds, beaamt Michel: “Te vaak gaat de aandacht uit naar alleen medische oorzaken. Zo kwam een kind dat niet aankwam en niet groeide, na vele onderzoeken bij ons in de spreekkamer terecht. Andere artsen hadden talloze pogingen gedaan om een medische reden te vinden, zonder succes. We gingen een open gesprek aan en vroegen hoe het er thuis aan toe ging. Wat bleek? De ouders hadden enorme schulden, er was geen geld voor eten. We schakelden de juiste zorgverleners in, binnen no time was er geld bij elkaar verzameld voor het gezin, kreeg het kind eten en groeide hij. Hadden we vanaf het begin vertrouwen gecreëerd, dan had het gezin veel eerder de geldproblemen aangegeven. Dat is de reden dat wij zoveel aandacht besteden aan ontmoeten en verbinden.”
Samen beslissen is het resultaat
Elkaar als zorgprofessional en gezin ontmoeten, verbinding maken en samen beslissingen nemen, dat is precies het thema dat centraal staat tijdens het Kinderfonds Family Centered Care Symposium. Michel benadrukt het belang van die eerste twee schakels: “Ontmoeten bestaat uit twee woorden: ont en moeten. Er staat eigenlijk ‘niet moeten’. En zo zie ik dat ook. Als je het ontmoeten als een ‘moetje’ ziet en er vijf minuten aan besteedt, kom je nooit samen tot een goede beslissing. Ontmoet je elkaar in een open en vertrouwd gesprek met echte aandacht, dan ontstaat verbinding. En vanuit daar vloeit vanzelf het samen beslissen. Wanneer je naar het gezin luistert, weet je al welke optie past bij hen. Je kan alsnog alle mogelijkheden noemen, maar nu weet je bij elke optie voor- en nadelen voor hen te noemen. Samen beslissen is het resultaat. Het kan eigenlijk niet zo zijn dat je daar niet komt, als je de tijd hebt genomen voor ontmoeting en verbinding.”
Kinderfonds FCC Symposium ‘ontmoeten, verbinden, beslissen’
Ronald McDonald Kinderfonds organiseert op 16 december 2022 het zevende online Kinderfonds FCC Symposium voor (kinder)verpleegkundigen en andere zorgprofessionals. Dit jaar staat het thema ‘ontmoeten, verbinden, beslissen’ centraal. Enthousiaste sprekers nemen je mee in wat het betekent om in Family Centered Care elkaar met open vizier te ontmoeten en verbinding te zoeken, om samen met patiënt en familie vol vertrouwen beslissingen te nemen. Ook als de startpunten tussen zorgprofessional en gezinnen verder uit elkaar lijken te liggen.